Amper 16 patiënten namen deel aan de studie en toch staat de medische wereld in rep en roer. Pancreaskanker, één van de meest agressieve en dodelijkste vormen van kanker, blijkt te verslaan. Tegen de verwachtingen in kon een vaccin bij de helft van de deelnemers een terugval voorkomen. Al 18 maanden zijn ze ziektevrij. Dat is lang voor pancreaskanker en wijst er allicht op dat de kanker niet meer terugkomt.

 

De studie, deze week gepubliceerd in Nature, wordt alom geprezen. Amerikaanse onderzoekers haalden tumoren van patiënten weg en verscheepten stalen daarvan naar Duitsland. Daar analyseerden wetenschappers van BioNTech, het bedrijf dat ook een coronavaccin maakte, de genetische samenstelling van bepaalde eiwitten op de kankercellen.

 

Met die gegevens produceerde BioNTech gepersonaliseerde mRNA-vaccins die het immuunsysteem van elke patiënt leren de kankercellen aan te vallen. Naar zulke vaccins wordt al dertig jaar vruchteloos gezocht. Voor het immuunsysteem is het bijzonder moeilijk om gezonde cellen van kankercellen te onderscheiden. Tegen melanoom boekten Moderna en Merck onlangs succes. Pancreas- of alvleesklierkanker is moeilijker om te tackelen, omdat het weinig uitgesproken eiwitten heeft die het geschikt maken voor een mRNA-vaccin.

 

 

Pancreaskanker is een relatief zeldzame, maar uiterst dodelijke kanker. Cijfers van het kankerregister spreken boekdelen. Slechts 13 procent van de patiënten leeft nog vijf jaar na de diagnose. “Zelfs bij wie we kunnen opereren, is maar 40 procent nog in leven na vijf jaar, ondanks de krachtige chemotherapie die we tegenwoordig geven”, zegt oncoloog Timon Vandamme (UZA).

 

Door het lang uitblijven van symptomen, wordt de kanker vaak laat ontdekt. Pancreaskanker is ook nog eens zeer agressief en moeilijk in te tomen. “Dat ligt deels aan de aard van het beestje. Het zijn cellen die heel snel delen”, legt Vandamme uit. De ligging van de pancreas, diep in de buik en omringd door bindweefsel, maakt het ook moeilijk voor kankertherapieën om door te dringen. “Het zorgt ervoor dat immuuntherapie nooit diep in de kankercellen geraakt.”

 

 

Hoe klein ook, het belang van de nieuwe studie kan moeilijk onderschat worden. “We hebben nooit goede wapens gehad tegen deze kanker. Voor het eerst zien we een signaal dat die er wel zijn”, zegt Vandamme. BioNTech slaagde erin om voor 15 van de 16 deelnemers een gepersonaliseerd vaccin te ontwikkelen en dat binnen 9 weken na de operatie. “Dat is snel. Met chemotherapie starten we meestal na 12 weken.”

 

Naast het vaccin kregen de deelnemers ook chemotherapie en een geneesmiddel die moesten voorkomen dat tumoren de immuunreactie zouden omzeilen. Bij patiënten die niet of slecht reageerden, kwam de kanker ongeveer 13 maanden na de operatie terug.

 

Het UZA zal meewerken aan een grotere vervolgstudie. Vandamme verwacht een enorme boost voor vaccinonderzoek. “Als deze resultaten bevestigd worden, dan behandelen we binnen dit en 5 jaar al onze patiënten met vaccins.” BioNTech maakt zich sterk aan de vraag te kunnen voldoen. Het wil gepersonaliseerde vaccins binnen 6 weken afleveren. De kostprijs zou circa 91.000 euro per dosis bedragen.

 

 

Ze weet maar al te goed welke lijdensweg kankerpatiënten moeten doorstaan. Enkele jaren voor haar moeder kreeg Veerle Schoukens, nu 42, de diagnose darmkanker. “De operatie, het plaatsen van een poortkatheter, de chemo en de vermoeidheid die daarmee gepaard gaat. Het is moeilijk te beschrijven als je het niet hebt meegemaakt.”

 

Tussen de twee diagnoses gaapt één groot verschil. “Tegen mij is altijd gezegd: We gaan u genezen. Dat is bij haar nooit ter sprake gekomen.” In juni 2021, kort nadat haar dochter haar ziekte had overwonnen, kreeg Martine Gillent, toen bijna 65, de diagnose pancreaskanker. Van meet af aan was het doel de 66 halen. Verder vooruitkijken had geen zin.

 

“De tumor zat op de ‘kop’ en niet in de ‘staart’”, legt dochter Veerle uit. Ze kon dus geopereerd worden. “Het is een heel zware operatie, omdat de pancreas zo centraal ligt. Ze moeten via de darmen en de lever, de galblaas werd net als de tumor verwijderd. Een maand revalideren in het ziekenhuis. Kort daarna begon de zware chemotherapie, onmenselijk zwaar. Haar lichaam begaf het bijna.”

 

Al bij de eerste scan rond Nieuwjaar werd ieder sprankeltje hoop weggenomen. De kankercellen waren teruggekomen in de lever. “Ze heeft nog even een behandeling gedaan om een beetje langer te kunnen leven, maar ze is gestopt. Ze was meer ziek dan dat ze kon genieten van haar laatste goede dagen.”

 

Op 3 augustus werd Martine 66. Op 4 augustus 2022 overleed ze. “Ze was een pracht van een vrouw. Vol levenslust. Optimistisch. Ze was net in prepensioen toen ik ziek werd. Ook dat moet voor haar de hel geweest zijn. Ze heeft de benen vanonder haar lichaam gelopen om mij overal te steunen. En dan is zij ziek geworden.”